این روزها بسیار از تاثیرات شگفت آور لیزر می شنویم. لیزر بدون تردید یکی از اختراعات بسیار شگفت انگیز بشر بوده است. در بسیاری صنایع و یا بسیاری از حیطه های پزشکی این صنعت وارد شده و بالطبع در دندانپزشکی هم لیزر جای خودش را باز کرده و هر روزه شاهد حضور بیشتر کاربردهای لیزر دندانپزشکی هستیم. لیزر دندانپزشکی، دیگر یک رویا نیست. یک واقعیت است که در حال به وقوع پیوستن است. اما نباید تصورات غیر واقعی را چاشنی آن کنیم و اسیر تبلیغات نادرست شویم.
در مجموع لیزر (laser) یک مخفف است برای عبارت (light amplification by stimulated emission of radiation). از مفهوم این عبارت برمی آید که لیزر در واقع یک نور تقویت شده است. نوری با خصوصیات منحصر به فرد که با توجه به طول موج خود، کارایی های متنوعی از کنترل درد تا جراحی و … دارد.
آنچه که در حال حاضر با عنوان لیزر دندانپزشکی وارد بازار شده است، طول موج های قرمز و مادون قرمز هستند. این طول موج ها، ایمن هستند و خطر جهش ژنتیکی و سرطان زایی ندارند.
انواع لیزر دندانپزشکی
لیزرهای دندانپزشکی به دو دسته کلی تقسیم می شوند:
- لیزرهای کم توان (با توان کمتر از ۰.۵ وات): این نوع لیزر دندانپزشکی جهت فعالسازی بیشتر فرآیندهای ترمیم سلولی و یا درمان های ضدالتهابی مورد استفاده قرار می گیرند. این نوع لیزر به کار گرفته شده در کلینیک دندانپزشکی دقیقا مثل لیزرهایی است که در فیزیوتراپی ها استفاده می شود.
- لیزرهای پر توان (با توان بالاتر از ۰.۵ وات): این نوع لیزر دندانپزشکی، همان لیزرهایی هستند که برای انواع جراحی ها و کارهای درمانی که در بالا اشاره شد مورد استفاده قرار می گیرند.
کاربردهای لیزر دندانپزشکی
حالا با این مقدمه، می خواهیم به سراغ انواع تکنولوژی لیزر دندانپزشکی برویم و ببینیم در حال حاضر لیزرهای دندانپزشکی در کدام بخش ها به ما کمک می کنند.
۱- تشخیص پوسیدگی با مقیاس عددی
تشخیص انواع پوسیدگی، با کمک پدیده فلورسانس با کمک لیزرهای آرگون و در درجه دوم با لیزر دایود کم توان قابل انجام است. به این معنا که نور لیزر در برخورد با محصولات باکتری های پوسیدگی (پورفیرین ها) برخورد کرده و تولید نور فلورسانس قابل ردیابی می کنند که این مقدار به طور معمول با یک مقدار عددی روی دستگاه نشان داده می شود. قوی ترین دستگاهی که در این زمینه در حال حاضر موجود است، دستگاه دیاگنودنت (DIAGNOdent) است که مزیت بسیار بزرگ آن همین نشان دادن پوسیدگی با مقیاس عددی است. اما متاسفانه موارد پاسخ های مثبت کاذب آن، به ویژه در سطح جونده دندان ها، در مواردی که دندان بیش از حد خشک شده و یا در مواردی که روی دندان ها جرم و پلاک وجود دارد وجود دارد. به این معنا که در این موارد احتمال اینکه پوسیدگی وجود نداشته باشد و دستگاه اشتباها به ما بگوید که پوسیدگی وجود دارد. پس حتی در صورت استفاده از این دستگاه نباید روش های قدیمی تشخیص پوسیدگی دندان را کنار گذاشت.
۲- پیشگیری از پوسیدگی دندان
به کمک دو نوع گران قیمت لیزر دندانپزشکی Nd:YAG و یا CO2 قابل انجام است که به نوعی با ذوب کردن کریستال های مینایی و دوباره کریستاله شدن، نفوذ پذیری دندان را کاهش داده و جلوی ورود میکروب ها و محصولات آن را بگیرد.
۳- تراش دندان
امروزه لیزرهای اربیوم که در بازار دندانپزشکی وارد شده اند، می توانند بافت های سخت مثل دندان و استخوان را تراش دهند و این فرآیند بسیار ایمنی است اگر توسط یک فرد آشنا با علم روز انجام شود. اما ایراد کار این است که اولا سرعت کار این دستگاه ها هنوز به اندازه توربین نیست. بنابراین زمان تراش دندان با این انواع لیزر دندانپزشکی هنوز طولانی است. ثانیا این دستگاه ها بسیار گران هستند و جهت استفاده از آنها باید شارژ زیادی پرداخت شود. اما به هر حال راهی است برای کسانی که از ترس صدای وسایل چرخنده دندانپزشکی به دندانپزشک مراجعه نمی کنند. مطمئنا در دهه آینده دستگاه های لیزر دندانپزشکی بسیار ایده آلی وارد بازار دندانپزشکی می شوند که ما رو از شر بی حسی و صداهای ناهنجار دندانپزشکی رها خواهند کرد.
۴- سفید کننده دندان (بلیچینگ)
یکی از درمان هایی که لیزر دندانپزشکی می تواند در آن یاری رساننده باشد، استفاده از لیزر جهت تسریع فرآیند بلیچینگ در مطب (office bleaching) است. دقت کنید که در سفید کردن دندان با لیزر، لیزر به تنهایی معجزه نمی کند. اما در فرآیندهایی مثل بلیچینگ یا سفید کردن دندان در مطب، که فرآیندی سخت و زمان بر است، لیزر دندان بسیار کمک کننده است که سرعت درمان بسیار زیاد شود.
یعنی یک فرآیند ۲ ساعته، تقریبا با ده دقیقه درمان لیزری به پایان می رسد. اما بالطبع به دلیل نیاز به استفاده از ژل های مخصوص سفید کردن دندان با لیزر و همچنین به دلیل شارژ دستگاه لیزر دندانپزشکی، قیمت بلیچینگ دندان با لیزر از بلیچینگ مطب به طور روتین بالاتر است. لیزر دندان برای سفیدی از نوع لیزرهای آرگون، لیزرهای دیود یا دایود هستند.
۵- رفع حساسیت دندانی
افراد زیادی هستند که دندان های حساسی دارند و همیشه شکایت از این دارند که دندان هایشان هوا می کشد یا با خوردن آب سرد یا میوه های خنک تحریک می شود. در بسیاری از موارد بعد از جرم گیری یا انجام لمینیت، دندان ها حساس می شوند. یکی از بهترین راه ها برای از بین بردن این دست حساسیت های دندانی، استفاده از لیزر دندانپزشکی است.
۶- عصب کشی دندان (روت کانال)
عصب کشی دندان در مطب های دندانپزشکی به شیوه های گوناگونی انجام می گیرد، که در پیشرفته ترین حالت ها از دستگاه های روتاری با قابلیت های ویژه استفاده می شود. حال لیزر چه کمکی به فرآیند عصب کشی می کند؟ واقعیت این است که لیزر به ضدعفونی کردن بیشتر کانال ها کمک می کند و به ویژه در دندان های عفونی که باکتری ها به عمق عاج دندان نفوذ کرده اند و ما با هیچ ماده شستشو دهنده ای نمی توانیم به این نقاط دست پیدا کنیم، لیزر دندانپزشکی به کمک ما می آید. پس عصب کشی با لیزر به معنای انجام کل فرآیند درمان ریشه با لیزر نیست. اما لیزر در این فرآیند بسیار کمک کننده است. سوال بعدی این که قیمت عصب کشی دندان با لیزر دندانپزشکی چقدر است؟ طبعا این موضوع هم به شارژ دستگاه و به هزینه درمان ریشه روتین شما برمی گردد.
۷- جرم گیری دندان
خود فرآیند برداشتن جرم را به طور معمول با لیزر انجام نمی دهند. چرا که لیزرهای بافت سخت اگر بخواهند جرم دندان را بردارند، می توانند به خود دندان هم آسیب برسانند. البته تاکید می کنیم که هنوز نمی توانیم جرم گیری دندان (مزایا و معایب جرم گیری) را با لیزر دندانپزشکی انجام دهیم و مطمئنا در آینده لیزرهایی خواهد آمد که بافت ها را به صورت انتخابی تر برمی دارد و کمک بسیاری به ما خواهد کرد، اما بعد از جرم گیری با دستگاه های اولتراسونیک و یا پیزوالکتریک، می توانیم کورتاژ لثه و یا ضدعفونی پاکت ها را به صورتی بسیار موثر و کاملا مطمئن با لیزرهای دندانپزشکی انجام دهیم.
۸- جراحی لثه
این مبحث بسیار گسترده و در عین حال گمراه کننده هست. به همین دلیل یک دسته بندی کوچک انجام می دهیم و سپس به توضیح عام ماجرا می پردازیم:
- جراحی لثه ناشی از جرم و پلاک سنگین و تحلیل استخوان زیاد (فلپ پریودونتال): در این موارد حتما باید جراحی لثه به صورت همیشگی آن انجام بگیرد. به این معنا که لثه کنار زده شود، جرم گیری با دستگاه های اولتراسونیک و قلم های دستی انجام گیرد. اما جایی که لیزر می تواند به ما کمک کند، ضدعفونی منطقه است. یعنی می توانیم این محل را با کمک لیزرهای اربیوم، دایود و یا با کمک فوتوداینامیک تراپی با لیزر دندانپزشکی ضدعفونی کرده و در نهایت بخیه کنیم. مرحله بعدی که لیزر در این جراحی ها به ما کمک می کند، کمک به تحریک بازسازی لثه و کاهش التهاب طی چند جلسه بعد از جراحی لثه است. حتی در جلسات پیگیری درمان (فالوآپ های چند ماهه بیمار) می توانیم مناطق درگیر باقی مانده را با لیزر ضدعفونی کنیم که این به درمان قاطع تر بیماری کمک بسزایی می کند.
- جراحی فرنوم با لیزر (فرنکتومی با لیزر): یکی از جراحی های دهان که خیلی تمیز و سریع با لیزر دندان پزشکی قابل انجام است، فرنکتومی است. در بسیاری موارد در درمان های ارتودنسی و یا زیبایی مورد نیاز است.
- جراحی لثه زیبایی با لیزر (لیفت لثه با لیزر): این جراحی های لثه اگر در سطح بافت نرم باشد، با لیزرهای اربیوم، دایود، CO2 و Nd:YAG قابل انجام است. اما اگر قرار باشد که استخوان برداشته شود، اولا حتما لثه باید کنار زده شود و بعد از آن می توان با کمک لیزرهای اربیوم، استخوان را برداشت.
- جراحی افزایش طول تاج لثه با لیزر: این نوع از جراحی لثه هم اگر نیاز به برداشت استخوان نداشته باشد، بسیار تمیز و با درد و خونریزی کم با لیزرهای بافت نرم قابل انجام است اما در صورت نیاز به برداشت استخوان، باید حتما لثه کنار زده شود و در نهایت با لیزرهای بافت سخت استخوان برداشته شود.
مزایای جراحی لثه با لیزر:
- نیاز به بی حسی کمتر
- آسیب بافتی کمتر و در نتیجه تسهیل روند ترمیم
- کنترل خونریزی
- خاصیت ضدباکتری لیزر
معایب جراحی لثه با لیزر:
- هنوز هم لیزر به عنوان یک کمک در جراحی های لثه کنار ماست اما نمی تواند جایگزین کامل جراحی به روش های همیشگی آن باشد.
- قیمت جراحی لثه با لیزر دندانپزشکی بالاست.
عوارض جراحی لثه با لیزر:
اصولا درمان با لیزر دندانپزشکی، عوارضی کمتر از درمان های سنتی دندانپزشکی دارد. معمولا خونریزی کمتر یا بدون خونریزی است. به همین علت روی زخم شما پانسمانی گذاشته نمی شود، زخم شما بخیه نمی شود، درد بسیار کمتری را تجربه می کنید و از طرفی بهبود زخم در بسیاری موارد سریع تر اتفاق می افتد. اما به هر حال یک جراحی انجام گرفته و نباید انتطاری فراتر از واقع داشته باشیم. درد کم و یا احساس زخم و یا ظاهر نافرم زخم بعد از جراحی اجتناب ناپذیر است.
بیشتر مطالعه کنید: فلوراید تراپی دندان چگونه انجام می شود؟
۹- برداشتن بدرنگی های لثه (دپیگمانتاسیون لثه)
بعضی افراد رنگدانه هایی در لثه های خود دارند که باعث می شود لثه های آنها تیره باشد و در بعضی موارد تیرگی لثه، نقش بسزایی در ظاهر فرد دارد. این رنگدانه ها در لایه های سطحی لثه تجمع می یابند و از طرفی سیگار کشیدن هم در بسیاری موارد، با نفوذ نیکوتین و آمین های حلقوی به عمق لثه، باعث تولید بیشتر رنگدانه ها می شود. به همین دلیل، این مشکل در افراد سیگاری بارزتر است. اما با لیزرهای دایود و اربیوم می توان به این افراد کمک کرد که این رنگدانه ها را دیگر در لثه نداشته باشند. هر چند امکان عود وجود دارد، اما لزوما عود اتفاق نمی افتد.
۱۰- ایمپلنت دندان
متاسفانه این روزها، بعضی تبلیغات بی اساس درباره انجام ایمپلنت دندان با لیزر را می بینیم. واقعیت این است که در حال حاضر تنها لیزر دندانپزشکی که قادر به برداشتن استخوان و تراشیدن آن هست، لیزر اربیوم است. متاسفانه تراش استخوان جهت ایمپلنت توسط این لیزر هنوز نمی تواند به طور دقیق انجام بگیرد. مطمئنا در سال های آتی با پیشرفت دستگاه های لیزر، این قابلیت به لیزرهای دندانپزشکی وارد خواهد شد. اما به هر حال کاربرد لیزر در ایمپلنت دندان باز هم کم نیست. لیزر می تواند کمک معناداری به ضدعفونی محل کاشت ایمپلنت کند. در بسیاری موارد، استفاده از لیزر در دو هفته اول پس از انجام کاشت دندان می تواند به تحریک سلول های استخوان ساز کمک کند. در بسیاری موارد التهاب بعد از جراحی را کمتر می کند و گاهی ما می توانیم جلسه دوم جراحی ایمپلنت دندان که بناست فقط روی لثه باز شود، از دستگاه های لیزر بافت نرم استفاده کنیم.
۱۱- درمان آفت
آفت دهان، یک ضایعه دردناک داخل دهانی است که علت بروز آن هنوز کاملا مشخص نیست. اما به هر حال تنها روش هایی که در حال حاضر برای درمان آفت های دهانی وجود دارد، درمان با کورتون هاست که یک درمان ۵ تا ۷ روزه هست. اما لیزرهای کم توان، می توانند طی دو تا سه جلسه درمانی کوتاه در فاصله ۴ روز آفت دهان شما را از بین ببرد و حتی ادعا شده که احتمال عود را هم شدیدا پایین می آورد. این خبر خوبی است برای کسانی که از آفت های مکرر در دهانشان شکایت دارند.
۱۲- درمان ضایعات هرپس (درمان تب خال)
در زمانی که تب خال حالت وزیکولر (تازه و رسیده) هست، می توان با لیزرهای پر توان کل ضایعه را برداشت و اعتقاد بر این است که هم بار عفونی ضایعه کمتر می شود و هم احتمال عود مجدد در همان ناحیه کمتر می شود. در زمانی که تب خال به حالت پوسته می رسد، می توانیم با کمک لیزرهای کم توان ترمیم را تسریع کنیم.
هزینه دندانپزشکی با لیزر
قیمت لیزر دندانپزشکی با توجه به نوع و کاربرد آن متفاوت است ولی چیزی که به طور عمومی به هزینه دندانپزشکی با لیزر اضافه می شود هزینه شارژ لیزر است که به هزینه درمان افزوده می شود.
